මහාමිත්‍ර තෙරණුවෝ කස්සක නම් ලෙනක වාසය කෙරෙති. එක් උපාසිකාවක් උන් වහන්සේ දරුවකු ලෙස සළකා පෝෂණය කරන්නී ය. ඕ යම් දිනක යම් කිසිවක් පිණිස වනයට යන්නට සුදානම් වී දුව අමතා ‘දුව, අසවල් තැන පරණ සහල් ඇත, අසවල් තැන කිරි ඇත, ගිතෙල් ඇත, අසවල් තැන පැණි ඇත, තිගේ සොහොයුරා වන මිත්‍ර තෙරණුවන් වැඩි කල්හි බත් පිස කිරි ගිතෙල් පැණි හා උන්වහන්සේට දෙව, තී ද අනුභව කරව, මම වනාහි ඊයේ පිසු හීල්බත් ටිකක් තිබී කාඞ් හා අනුභව කෙළෙමි’ යි කීවාය. ‘මෑණියනි, ඔබ දාවාලට කුමක් කන්නීදැ’ යි දූ ඇසුවා ය. ‘සහලි ටිකක් ගෙන පළාකොළ දමා ඇඹුල් කැඳන් පිස තබව’ යි මහා උපාසිකාව කී ය. තෙරුන් වහන්සේ උපාසිකාවගේ ගෙට යනු පිණිස සිවුරු ගෙට යනු පිණිස සිවුරු ගැටවොටු ගන්වා ගණ්ඨීලා පසුම්බියෙන් පාත්‍රය ගන්නා කල්හි උපාසිකාවගේ කථාව උන්වහන්සේට ඇසිණ. එය අසා තෙරුන් වහන්සේ තමාටම අවවාද කරගන්නාහු, ‘මහා උපාසිකාව කාඞ් හි හිල්බත් අනුභව කළාය, ඕ දවාලට ඇඹුල් කැඳන් වළදන්නීය. නුඔ පිණිස පරණ සහල් ඇති තැන් කියන්නිය. ඈ නුඹෙන් වත්තක් කුඹුරක් බලාපොරොත්තු නො වන්නී ය. ආහාර වස්ත්‍ර බලාපෙරොත්තු නො වන්නී ය. ඇය සුළු දෙයකින් යැපී නුඔට ප්‍රණීත භෝජනයක් පිළියළ කරවා දෙන්නේ නුඔ නිසා ත්‍රීවිධ සම්පත්තියම ලැබෙන්තැයි සිතා ය, නුඔ ඇයට ඒ සම්පත් දෙන්නට සමත් වන්නෙහි ද? නො රහත් වූ නුඔ විසින් මහා උපාසිකාවගේ දානය රාග සහිතව මෝහ සහිතව සිට නොවැඳිය යුතුය යි අවවාද කර ගත්හ. ඉක්බිති පාත්‍රය ථවිකයෙහි ලා ආපසු අවුත් ලෙනට පිවිස පා සිවුරු තැන්පත් කොට ‘රහත් නොවී ලෙනෙන් නො නික්මෙමි’ යි ඉටා බලවත් උත්සහයෙන් විදසුන් වඩන්නට වන. කලක පටන් භාවනාවෙහි යෙදුණු උන්වහන්සේට එදින පෙරවරු කාලයේ දී ම සියලූ කෙලෙසුන් නසා අරහත් ඵලයට පැමිණිය හැකි විය.

ශ්‍රමණ ධර්‍මය මස්තකප්‍රාප්ත කරගත් උන්වහන්සේ ඉමහත් ප්‍රිතියෙන් පැහැපත් මුහුණෙන් ලෙනෙන් නික්මූණාහ. ලෙන්දොර වෙසෙන දෙවියා උන්වහන්සේගේ අර්හත්වයට පැමිණිම දැන ඉමහත් සතුටට පැමිණ,

යි උදන් අනා ‘ස්වාමිනි නුඔ වහන්සේ වැනි රහතුන්ට දන් දී මහළු ස්ත්‍රීහු දුකින් මිදෙන්නාහ’ යි කීය. තෙරුන්වහන්සේ කල් බලන සේක් පෙරවරු කාලය බව දැන පා සිවුරු ගෙන ගමට පිවිසුණාහ. මහළු ස්ත්‍රීයගේ දූ ආහාර පිළියල කර ‘මාගේ සොහොයුරාණන් දැන් දැන් එනු ඇතැ’යි බලා හුන්නා ය. ඕ තෙරුන් වහන්සේ දොර සමිපයට පැමිණි කල්හි පාත්‍රය ගෙන ගිතෙල් හා පැණියෙන් යුක්ත කිරිබත් බෙදා උන්වහන්සේගේ අත තැබුවා ය. තෙරුන් වහන්සේ ඇයට ‘සුවපත් වේවා’ යි අනුමෝදනා කොට පෙරළා වැඩම කළහ. එදා තෙරුන් වහන්සේගේ සිරුර අතිශයින්ම පැහැපත්ව තිබිණ. මුහුණු පුබුදු වු පියුමක් සේ බැබලෙමින් තිබිණ. දැරිය උන්වහන්සේ වඩිනු බලා ගෙනම සිටියා ය. මහළු ස්ත්‍රීය අවුත් ‘දුව, නුඹේ සොහොයුරු ආයේ දැ’ යි ඇසුවා ය. දැරිය සියළු පුවත් මවට කීවා ය. උපාසිකාව තෙරණුවන්ගේ ශ්‍රමණ කෘත්‍යය මස්තකප්‍රාප්ත වූ බව දැන ‘දුව, තිගේ සොහොයුරා බුදුසස්නෙහි සිත් අලවා වෙසෙයි, සස්නෙහි මතු උකටළි නො වන්නේය’ යි කීවා ය.

(මණෝරථපූරණි 276)